بیماری‌ها و اختلالات روانی به آن دسته از بیماری‌ها و اختلالات گفته می‌شود که بر روی حلق و خو و رفتار افراد مبتلا اثر گذاشته و می‌تواند بخشی یا تمام عملکردهای زندگی یک فرد را با اختلال جدی مواجه کند و حتی در موارد شدیدتر بر زندگی خانواده و اطرافیان و در نهایت کل جامعه اثر منفی بگذارد. طیف وسیعی از اختلالات روانی وجود دارد که افراد ممکن است به دلایل مختلف به یکی از آنها مبتلا شوند. یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین نوع اختلالات روانی، اختلالات وسواس هستند که افراد مبتلا به این نوع اختلال یک سری رفتارهای تکراری و اجباری را تجربه می‌کنند. اختلال وسواس اجباری یا OCD یکی از بیماری‌های شایع روانپزشکی به حساب می‌آید که در ادامه با علائم، روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا می‌شویم.
اختلال وسواس اجباری چیست؟
ختلال وسواس اجباری (Obsessive-Compulsive Disorder یا OCD) یک اختلال شایع روانی به حساب می‌آید که به تکرار وسواس‌ها (افکار و تصورات ناخواسته و تکراری) و اجبارها (رفتارهای تکراری و اجباری) شناخته می‌شود. این اختلال یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین اختلالات روانی است که با توجه به نوع رفتارهای تکراری و اجباری فرد مبتلا می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد تأثیر گذاشته و او را در برخورد با وظایف روزمره، روابط اجتماعی و عملکرد کاری محدود کند. همچنین این اختلال می‌تواند روند طبیعی زندگی خانواده و اطرافیان فرد مبتلا را نیز به شدت تحت تأثیر قرار دهد و بسیاری از رویه‌های زندگی آنها را دستخوش تغییرات اساسی کند.
علائم اختلال وسواس اجباری چیست؟
اختلال وسواس اجباری یا OCD مانند همه بیماری‌ها و اختلالات روانی نشانه‌ها و علائم مختلفی دارد که وجود یک یا همه این نشانه‌ها در یک فرد می‌توان نشان دهنده ابتلای آن به این اختلال روانی باشد. از مهم‌ترین نشانه‌اه و علائم اختلال وسواس اجباری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وسواس‌ها: به افکاری که به صورت ناخواسته در ذهن فرد تکرار می‌شود و به صورت دائمی در آن حضور دارد وسواس گفته می‌شود که معمولا احساس ناراحتی، ترس و نگرانی را برای فرد در پی دارد. ترس از عفونت، ترتیب‌بندی، ترتیب‌طلبی بیش از حد، تری از ایجاد صدمه به خود و دیگران نمونه‌‌ای از وسواس‌ها هستند که ممکن است در ذهن افراد وجود داشته باشد. وجود چنین علائمی در یک فرد می‌تواند یکی از نشانه‌های ابتلای آن به اختلال وسواس اجباری باشد.
- اجبارها: رفتارهایی هستند که به صورت تکراری و در عین حال اجباری از سوی فرد به منظور کاهش نگرانی ناشی از وسواس‌ها سر می‌زند. شستن دست‌ها به طور مکرر، چک کردن و بررسی‌کردن مجدد اشیاء، تکرار عملیات ورود و خروج از یک مکان و غیره از جمله رفتارهای اجباری هستند که در راستای کاهش نگرانی نسبت به وسواس‌ها از فرد مبتلا به اختلال OCD سر می‌زند.
- استرس و اضطراب: این اختلال در افراد مبتلا معمولاً با استرس و اضطراب شدید همراه است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است از ناتوانایی در کنترل وسواس‌ها و اجبارها و ترس از عواقب ناگوار آنها دچار اضطراب و استرس شدید شوند.
روش‌های تشخیص اختلال وسواس اجباری
روش‌های مختلفی برای تشخیص ابتلای یک فرد به اختلال وسواس اجباری وجود دارد که باید توسط افراد متخصص در این زمینه مانند روانپزشک، روانشناس و غیره مورد استفاده قرار بگیرد. از مهم‌ترین روش‌های تشخیص اختلال وسواس اجباری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مصاحبه‌ی بالینی: متخصصین روانشناسی و روانپزشکان از طریق انجام صاحبه با فرد مبتلا به اختلال وسواس اجباری و بررسی سوابق علائم، عملکرد روزمره و تأثیر آن بر زندگی شخصی و اجتماعی می‌توانند ابتلای فرد به این اختلال را تشخیص دهند.
- آزمون‌های ارزیابی: یکی دیگر از روش‌های تشخیص ابتلای افراد به اختلال وسواس اجباری استفاده از آزمون‌های مختلف مانند "آزمون اختلال وسواس اجباری ییلدیریم" و "پرسشنامه اختلال وسواس اجباری-گریبسون" است که جزو روش‌های مؤثر در تشخیص اختلال وسواس اجباری به حساب می‌آیند.
روش‌های درمان اختلال وسواس اجباری
پس از تشخیص ابتلای یک فرد به اختلال وسواس اجباری، مهم‌ترین اقدام انتخاب یک روش درمانی مناسب به منظور درمان قطعی یا کنترل علائم فرد مبتلا است. از مهم‌ترین روش‌های درمانی که برای افراد مبتلا به این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- روان‌درمانی شناختی رفتاری (CBT): این روش متمرکز بر تغییر الگوهای منفی فکری و رفتاری است. به کمک تغییر نگرش‌ها و مواجهه با وسواس‌ها و اجبارها، افراد مبتلا می‌آموزند چگونه به طور مؤثر با آنها برخورد کنند و به تدریج آنها را کاهش دهند.
- تکنیک تعامل و پاسخ (ERP): در این تکنیک، افراد مبتلا به اختلال وسواس اجباری تحت نظر متخصص آموزش می‌بینند که چگونه با ترس و نگرانی به دلیل وسواس‌ها و اجبارها روبرو شوند و به مرور زمان آنها را کاهش دهند.
- دارو درمانی: در برخی موارد، از داروهای ضدافسردگی و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) برایدر کنترل علائم OCD در افراد مبتلا به این اختلال استفاده می‌شود که نقش مؤثری ایفا می‌کنند.
- روش‌های تکمیلی: روش‌هایی مانند مدیتیشن، ماساژ، ورزش و تغییر سبک زندگی نیز می‌توانند در کنار روش‌های درمانی اصلی مورد استفاده قرار بگیرند و نقش مؤثری در درمان و کنترل علائم اختلال OCD داشته باشند.
جمع‌بندی
اختلال وسواس اجباری یا OCD یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی به حساب می‌آید که ممکن است افراد زیادی کم و بیش به این اختلال مبتلا باشند. نشانه بارز این اختلال در افراد مبتلا وجود افکاری تکراری و وسواس‌گونه و انجام برخی رفتارهای اجباری در راستای نگرانی در مورد این وسواس‌ها است که می‌تواند استرس و اضطراب شدیدی به همراه داشته و زندگی شخصی، اجتماعی و کاری فرد و خانواده او را تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص و درمان اختلال وسواس اجباری نیازمند همکاری و تعامل بین فرد مبتلا و تیم درمانی است. تشخیص و درمان باید توسط متخصصین روانشناسی و روانپزشکی توسط روش‌های علمی انجام شود که در این راه خانواده و اطرافیان با آگاهی از نحوه تعامل و رفتار با فرد مبتلا می‌توانند نقش مؤثری ایفا نمایند.
