شخصیت ترکیبی از افکار، عواطف و رفتار است که افراد مختلف را از یکدیگر متمایز می‌کند. در واقع دیدگاه، درک و همذات‌پنداری افراد با دنیای بیرون و دیدی که نسبت به خود دارند شخصیت گفته می‌شود. شخصیت هر فرد در زمان کودکی و از طریق تعامل با عواملی مانند ژن و محیط شکل می‌گیرد. به همین دلیل این باور وجود دارد که اختلال شخصیت تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی و محیطی در افراد رخ می‌دهد. ژنتیک می‌تواند باعث آسیب‌پذیر بودن یک فرد در برابر اختلالات مربوط به شخصیت باشد و عوامل محیطی نیز بروز این اختلال را برانگیزاند.
ریسک فاکتورهای ابتلا به اختلال شخصیت
پیش از آشنایی با روش‌های تشخیص اختلال شخصیت و درمان آن در این قسمت با عواملی که می‌تواند احتمال بروز این اختلال را افزایش دهد آشنا می‌شویم. چند عامل وجود دارد که می‌توان خطر بروز این اختلال و تحریک آن را افزایش دهد. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه ابتلا به اختلال شخصیت یا سایر بیماری‌های روانی در خانواده
- زندگی خانوادگی دارای خشونت، بدون ثبات و پریشان در کودکی
- تشخیص اختلال سلوک در کودکان
- تغییرات در شیمی و ساختار مغز
روش‌های تشخیص اختلال شخصیت
ابتلای یک فرد به اختلال شخصیت باید توسط روانشناس یا روانپزشک تشخیص داده شود که می‌تواند توسط یکی از روش‌های زیر انجام شود:
- معاینه فیزیکی: اولین اقدام برای تشخیص اختلال شخصیت در یک فرد است که از طریق معاینه فیزیکی و سوالات اساسی در مورد سلامتی انجام می‌شود. این معاینه می‌توان شامل آزمایش و همچنین آزمایش اعتیاد نیز باشد.
- معاینه روانشناختی: در این روش تشخیص اختلال شخصیت، گفتگو در مورد افکار، احساس و رفتار فرد انجام می‌شود و معمولا از طریق پرسشنامه استاندارد انجام می‌گیرد. همچنین دریافت اطلاعات در مورد اعضای خانواده و نزدیکان با اجازه فرد می‌تواند مفید باشد.
- معیارهای تشخیص در DSM-5: روانپزشک یا روانشناس می‌تواند از طریق مقایسه علائم فرد با معیارهای راهنمای شناختی و آماری اختلالات روانی یا DSM-5 که توسط انجمن روانپزشکان آمریکا تدوین شده است، ابتلای فرد به این اختلال را تشخیص دهد.
معیارهای تشخیص اختلال شخصیت
معیارهای تشخیص هر نوع از اختلال شخصیت متفاوت است. اما بر اساس DSM-5 تشخیص اختلال شخصیت دربرگیرنده انحراف بلند مدت از توقعات فرهنگی است که با اختلال یا ناتواتی در حداقل یکی از دو حطیه زیر همراه می‌شود:
- درک یا تعبیری که فرد از خود، دیگران و رویدادها دارد
- میزان مناسب بودن واکنش‌های عاطفی فرد
- عملکرد فرد هنگام مواجهه با دیگران و در رابطه
- توانایی در کنترل یا عدم کنترل تکانه‌ها
در بسیاری ار مواقع به دلیل شباهت بالای علائم به یکدیگر تشخیص اختلال شخصیت در یک فرد دشوار به نظر می‌رسد و حتی ممکن است بیش از یک اختلال در فرد وجود داشته باشد. برخی از اختلالات روانی مانند افسردگی، سوء مصرف مواد یا اضطراب باعث می‌شوند که فرایند تشخیص این اختلال در افراد دشوارتر شود. اما برای رسیدن به روش مناسب درمان اختلال شخصیت باید وقت کافی گذاشته و برای رسیدن به تشخیص نهایی تلاش کرد.
روش‌های درمان اختلال شخصیت
در اختلال شخصیت انتخاب بهترین روش درمان به عوامل مختلفی مانند نوع اختلال، شدت اختلال و وضعیت و شرایط زندگی افراد بستگی دارد. معمولا توصیه می‌شود که برای درمان اختلال شخصیت رویکرد گروهی دنبال شود تا از این طریق تمام نیازهای روانپزشکی، پزشکی و اجتماعی فرد مبتلا برآورده شود. با توجه به این موضوع که ممکن است روند در مان این اختلال در افراد از چند ماه تا چند سال به طول بیانجامد با همین دلیل تیم پزشکی و درمان باید شامل افراد زیر باشند:
- روانپزشک
- روانشناس یا مشاور
- پرستار روانپزشک
- داروساز
- مددکار اجتماعی
اگر افراد دارای علائم خفیف ابتلا به اختلال شخصیت باشند که بتوان آن را به خوبی تحت کنترل درآورد، درمان توسط روانپزشک یا روانشناس که تخصص کافی در زمینه سلامت روان و درمان اختلال شخصیت دارد، کفایت می‌کند. از اصلی‌ترین روش‌های درمانی که برای درمان این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رواندرمانی
در این روش درمان اختلال شخصیت افراد با روانپزشک یا روانشناس در مورد احساسات، روحیه، افکار و رفتار خود صحبت می‌کنند و از این طریق می‌آموزند که چگونه با استرس‌های خود کنار آمده و بتوانند اختلال خود را کنترل کنند. درمان به روش درمانی برای اختلال شخصیت می‌تواند به صورت جلسات فردی، گروهی با همراه با اعضای خانواده، آشنایان و دوستان برگزار شود. رواندرمانی در روش‌های مختلفی انجام می‌شود که متخصص مربوطه می‌تواند با توجه به شرایط بیمار بهترین روش را انتخاب کند.
تمرین تقویت مهارت‌های اجتماعی یکی دیگر از روش‌های درمانی مؤثر در اختلال شخصیت است که بصیرت و دانش لازم برای یادگیری روش‌های سالم کنترل علائم و کاهش رفتارهایی که می‌تواند در رابطه و عملکرد افراد اختلال ایجاد کند، به فرد می‌آموزد. با استفاده از روش خانواده درمانی، اعضای خانواده می‌توانند آموزش‌های لازم برای حمایت از عضوی که به اختلال شخصیت دچار شده را آموخته و گام مهمی در درمان آن بردارند.
دارو درمانی
برای درمان اختلال شخصیت هیچ دارویی توسط مؤسسه غذا و دارو آمریکا (FDA) تأیید نشده است. اما با این حال روانپزشکان برای درمان این اختلال از چند نوع دارو به منظور کنترل علائم اختلال شخصیت در افراد کمک می‌گیرند.
- داروهای ضد افسردگی: برای افرادی که به خاطر اختلال خود شخصیت افسرده، عصبانی، بی‌پروا، کج خلق یا درمانده دارند، مؤثر است.
- داروهای تعدیل کننده اعصاب: این داروها می‌توانند با تنظیم نوسان خلق و خو و کاهش بدخلقی و پرخاشکری در افراد به کنترل علائم و درمان کمک کنند.
- داروهای ضد روانپریشی: داروهای آرام‌بخش هستند که برای درمان علائمی مانند روانپریشی، اختلال اضطراب و عصبانیت در افراد مؤثر هستند.
- داروهای ضد اضطراب: برای درمان علائمی مانند اضطراب، تشویش یا بی‌خوابی که در افراد دچار اختلال شخصیت بروز می‌کند مؤثر هستند اما با توجه به اینکه در مواقعی رفتار بدون فکر را تشدید می‌کنند، کمتر برای درمان اختلال شخصیت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کلام آخر
اختلال شخصیت نوعی از اختلال روانی است که تحت تأثیر عوامل مختلفی ممکن است در افراد مختلف رخ دهد. با توجه به این که این اختلال می‌تواند منجر به محدودیت و مشکلات جدی برای افراد در روابط و فعالیت‌های اجتماعی شود، ضرورت دارد که در مراحل اولیه با توجه به علائم، توسط متخصص روانپزشک یا روانشناس تشخیص داده شود. در این شرایط متخصصان می‌توانند با استفاده از روش‌های درمانی مختلف مانند رواندرمانی و دارودرمانی به درمان اختلال شخصیت در فرد پرداخته و علائم آن را کنترل کنند.