اختلالات زیادی وجود دارند که به عنوان اختلالت روانی شناخته می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند و افراد مبتلا به این اختلالات رفتارهای متفاوتی از خود بروز می‌دهند. برخی از این اختلالات نسبت باقی موارد از شیوع بیشتری برخوردار هستند که اختلال شخصیت نیز در این دسته قرار می‌گیرد. همانطور که از نام این اختلال مشخص است افرادی که به آن مبتلا می‌شوند با مشکلات و محدودیت‌های در روابط و فعالیت‌های اجتماعی روبرو خواهند شد. شناخت انواع و علائم اختلال شخصیت کمک می‌کند تا افراد بتوانند به موقع برای درمان یا پیشگیری از شدت گرفتن این بیماری اقدام کرده و زندگی عادی داشته باشند.
اختلال شخصیت چیست؟
در صورتی که فرد از الگوی فکر، عملکرد و رفتار ناسالم برخوردار باشد، به اختلال شخصیت مبتلا شده است. این افراد معمولا در درک و همذات‌پنداری با موقعیت‌ها و اشخاص مختلف با مشکل جدی روبرو هستند که همین شرایط باعث می‌شود که در روابط خود، فعالیت‌های اجتماعی، کار، مدرسه، دانشگاه و غیره با محدودیت و مشکلات جدی روبرو شوند. برخی مواقع ممکن است که افراد متوجه ابتلای خود به انواع اختلال شخصیت نشوند زیرا نحوه تفکر و رفتار خود را طبیعی می‌داننند و حتی در مواقعی به خاطر چالش‌های موجود دیگران را سرزنش کنند.
این اختلال و علائم آن معمولا در سا‌ل‌های نوجوانی یا اوایل بزرگسالی در افراد بروز پیدا می‌کند که انواع مختلفی دارد. معمولا علائم اختلال شخصیت با رسیدن افراد مبتلا به این اختلال به میانسالی شدت کمتری پیدا می‌کنند اما ممکن است به طور کامل درمان نشود.
آشنایی با علائم اختلال شخصیت
بر اساس علائم و ویژگی‌های مشابه، انواع اختلال شخصیت در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند. معمولا افرادی که به این اختلال مبتلا می‌شوند دست کم علائم و نشانه‌های دو نوع اختلال شخصیت را نشان می‌دهند. در مورد ابتلای یک فرد به این اختلال ذکر این نکته ضروری است که حتما نباید تمام علائم و نشانه‌ها در فرد دیده شود تا بتوان گفت که به این اختلال مبتلا شده است.
دسته اول انواع اختلال شخصیت
مهم‌ترین ویژگی افراد مبتلا به اختلال شخصیت در این دسته، رفتار یا تفکر عجیب و غیر عادی است. از مهم‌ترین انواع اختلال شخصیت در این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال شخصیت پارانوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوئید
- اختلال شخصیت اسکیزوتایپی
از مهم‌ترین علائم اختلال شخصیت پارانوئید می‌توان موارد زیر را نام برد:
- حس بی‌اعتمادی و شک دائمی نسبت به دیگران
- باور غیر منطقی در مورد دیگران نسبت به تلاش آن‌ها برای فریب و آسیب‌رسانی
- حس شک و تردید نسبت به وفاداری و قابل اعتماد بودن سایر افراد
- تردید در اعتماد به دیگران به دلیل ترس از سوء استفاده آن‌ها از اطلاعات محرمانه علیه فرد
- واکنش تند و توهین‌آمیز نسبت به رفتارهای توهین‌آمیز از نظر خود
- حس شک غیر منطقی و بدون دلیل نسبت به همسر یا شریک جنسی
از جمله مهم‌ترین علائم اختلال شخصین اسکیزوئید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم میل به برقراری روابط فردی و اجتماعی و میل به تنهایی
- محدوده کم در بروز احساسات
- عدم لذت بردن از اکثر فعالیت‌ها
- عدم توانایی در فهم سرنخ‌های عادی اجتماعی
- برخورد و ظاهر سرد در مواجهه با دیگران
- بی‌میلی یا کم‌میلی در برقراری رابطه جنسی
در خصوص اختلال شخصیت اسکیزوتایپی و علائم مربوط به آن می‌توان موارد زیر را نام برد:
- پوشش، تفکر، باورها و گفتار و رفتار عجیب و غریب
- داشتن تجربه ادراک‌های عجیب و غریب (شنیدن صدای کسی که نام فرد را صدا می‌زند)
- برخورداری از واکنش حنثی یا نامناسب از نظر عاطفی
- داشتن اضطراب اجتماعی و عدم رابطه صمیمانه با افراد و عدم راحتی در برقراری رابطه دوستانه
- واکنش سرد و بی‌تفاوت همراه با شک نسبت به دیگران
- برخورداری از تفکر جادویی
دسته دوم انواع اختلال شخصیت
مهم‌ترین ویژگی افرادی که به این دسته از اختلال شخصیت رفتار یا تفکر نمایشی است. این افراد معمولا بیش از اندازه عاطفی بوده و غیر قابل پیش‌بینی هستند. از مهم‌ترین انواع اختلال شخصیت در این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Anti-Social)
- اختلال شخصیت مرزی (Borderline)
- اختلال شخصیت نمایشی
- اختلال شخصیت خودشیفته
علائمی که در زیر به آن اشاره می‌شود از مهم‌ترین علائم اختلال شخصیت ضد اجتماعی محسوب می‌شود:
- عدم اهمیت نیازها و احساسات سایر افراد
- دروغ، دزدی، استفاده از نام مستعار و سرکار گذاشتن دیگران
- درگیری مداوم با قانون
- تخطی و نقض حقوق دیگران
- رفتار پرخاشگرانه و در مواردی خشونت‌آمیز
- اهمیت قائل نشدن برای امنیت خود و دیگران
- انجام رفتارهای بدون تفکر
- بی مسئولیتی
- عدم پشیمانی از رفتارهای اشتباه
از مهم‌ترین علائم افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انجام رفتارهای پرخظر و بدون فکر (رابطه جنسی پرخطر، قمار و غیره)
- داشتن تصویری متزلزل و بی‌ثبات از خود
- داشتن روابط دشوار و بدون ثبات
- دمدمی مزاج
- برخورداری از رفتارهای خودکشی و خودآزاری
- ترس زیاد از تنهایی و ترک شدن توسط دیگران
- احساس پوچی مداوم
- خشم مداوم به صورت شدید
افرادی که به اختلال شخصیت نمایشی مبتلا می‌شوند ممکن است برخی از علائم زیر را از خود بروز دهند:
- نیاز به جلب توجه سایر افراد
- انجام رفتارهای نمایشی، عاطفی و جنسی به منظور جلب توجه دیگران
- ارائه نظرات قدرتمند بدون دانش کافی
- شدیدا تحت تأثیر دیگران
- دارای احساسات سطحی و متغیر
- نگرانی افراطی نسبت به ظاهر خود
- توهم ارتباط صمیمانه با دیگران
از مهم‌ترین علائم اختلال شخصیت خودشیفته که ممکن است برخی از آن‌ها در افراد مبتلا مشاهده شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- باور به خاص و مهم‌تر بودن از دیگران
- دارای فانتری قدرت، جذابیت و موفقیت
- ناتوانی در توجه به نیاز و احساسات دیگران
- اغراق در استعداد و دستاوردهای خود
- توقع تحسین و تمجید از سوی دیگران
- تکبر و غرور
- حسادت به دیگران و توهم حسادت افراد نسبت به خود
دسته سوم انواع اختلال شخصیت
از مهم‌ترین ویژگی افرادی که به یکی از موارد اختلال شخصیت در این دسته مبتلا می‌شوند می‌توان به رفتار یا تفکر مضطربانه و دلهره‌آور اشاره کرد. از مهم‌ترین انواع اختلال شخصیت که در این دسته قرار می‌گیرند می‌توان موارد زیر را نام برد:
- اختلال شخصیت اجتنابی
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلال شخصیت وسواسی
افرادی که به اختلال شخصیت از نوع اجتنابی مبتلا می‌شوند ممکن است یکی از علائم زیر را بروز دهند:
- حساس بودن نسبت به انتقاد یا طرد شدن
- داشتن احساس ناکافی بودن، جذاب نبودن و مهم نبودن
- پرهیز از فعالیت‌های عملی نیازمند برقراری رابطه با دیگران
- منزوی و ترس از موقعیت‌های اجتماعی
- به شدت خجالتی در شرایط اجتماعی و روابط شخصی
- ترس از مورد تأیید واقع نشدن یا مسخره شدن
در خصوص افرادی که به اختلال شخصیت وابسته مبتلا شده‌اند می‌توان به علائم زیر اشاره کرد:
- احساس وابستگی شدید به دیگران و مراقبت از طرف سایر افراد
- رفتار مطیع و وابسته نسبت به دیگران
- ترس از مراقبت و دفاع از خود به تنهایی
- کمبود اعتماد به نفس
- نیاز شدید به شروع یک رابطه جدید در صورت پایان یک رابطه صمیمانه
از مهم‌ترین علائم اختلال شخصیت وسواسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دل‌مشغولی شدید به جزئیات، نظم و ترتیب
- کمالگرایی شدید
- تمایل به کنترل اشخاص، امور و شرایط
- نادیده گرفتن دوستان و فعالیت‌های لذت‌بخش
- سرسخت و کله‌شق
- عدم انعطاف در برابر اخلاق یا ارزش‌ها