اوتیسم چیست و چه علائمی دارد؟
یکی از مهم‌ترین اختلالاتی که افراد می‌توانند به آن مبتلا شوند، اختلالات عصبی و تکاملی است. این اختلالات از این جهت اهمیت دارند که می‌توانند بر تمام جنبه‌های زندگی انسان تأثیر بگذارند. نحوه تعامل افراد با دیگران، برقراری ارتباط با افراد مختلف، سطح یادگیری و نوع رفتار و غیره مواردی هستند که در اختلالات عصبی و تکامل تحت تأثیر قرار می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین اختلالات عصبی که بسیار درباره آن شنیده‌ایم، اختلال اوتیسم است که معمولا در نوزادان و کودکان بروز پیدا می‌کند.
اوتیسم چیست؟
اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD) به عنوان یک نوع اختلال عصبی و تکاملی شناخته می‌شود که می‌تواند بر موارد مختلفی مانند نحوه تعامل با دیگران، نحوه برقراری ارتباط با افراد مختلف، یادگیری و رفتار تأثیرگذار باشد. این اختلال در هر سنی قابل تشخیص است اما به این دلیل که علائم آن معمولا در دو سال اول زندگی انسان ظاهر می‌شوند به عنوان یک اختلال تکاملی شناخته می‌شود.
مشکل جدی در ارتباط و تعامل با سایر افراد، داشتن رفتارهای تکراری و علایق محدود که می‌تواند بر عملکرد فرد در هر محیطی مانند مدرسه، محل کار و غیره اثرگذار باشد از ویژگی‌های افراد مبتلا به اوتیسم است. اوتیسم به دلیل تنوع گسترده‌ای که در نوع و شدت علائم آن وجود دارد به عنوان طیفی از اختلالات شناخته می‌شود. این اختلال که معمولا مادام‌العمر است می‌تواند در افراد مختلف از هر جنسیت، نژاد و قومیتی بروز پیدا کند.
علائم و نشانه‌های اوتیسم
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد مبتلا به اوتیسم، علایق محدود و رفتارهای تکراری است که باعث می‌شود در ارتباط و تعامل با دیگران با مشکل روبرو شوند. علائمی که ممکن است در افراد مبتلا به اوتیسم مشاهده شود، شامل موارد زیر است:
- عدم یا کم بودن برقراری تماس چشمی به طوری که در زمان ارتباط با دیگران اینگونه به نظر می‌رسد که به فردی که در حال صحبت با آن‌ها هست توجه نکرده و به او گوش نمی‌دهند.
- عدم توانایی در اشتراک‌گذاری علایق و احساسات
- عدم پاسخ یا کندی واکنش نسبت به اسم خود یا سایر درخواست‌های شفاهی
- مشکلات جدی در ادامه دادن مکالمه با افراد
- ادامه دادن به صحبت بدون در نظر گرفتن علایق طرف مقابل یا عدم فرصت برای پاسخگویی
- عدم تناسب بین چهره و حرکات بدن با موضوع مکالمه
- استفاده از لحن غیرمعمول یا صدایی مانند صدای روبات یا شبیه به آواز
- مشکل جدی در درک دیدگاه دیگران
- عدم توانایی در پیش‌بینی و درک رفتار سایر افراد
- عدم توانایی تطبیق رفتار با موقعیت‌های اجتماعی
- مشکل جدی در دوست‌یابی یا اشتراک‌گذاری وسایل بازی و سرگرمی
از جمله رفتارهای محدود و تکراری در افراد مبتلا به اوتیسم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انجام برخی رفتارهای تکراری یا رفتارهای غیر عادی مانند تکرار یک سری کلمات
- علاقه شدید و دائمی به موضوعی خاص مانند اعداد
- علاقه شدید و بیش از حد به برخی وسایل
- ناراحتی شدید در صورت تغییر جزئی در یک روال مشخص
- حساسیت بیشتر یا کمتر به محرک‌های حسی نسبت به سایر افراد مانند نور، لمس، صدا، دما
توانایی یادگیری مطالب و مفاهیم با جزئیات دقیق و حفظ کردن آن برای مدت زمان طولانی، توانایی یادگیری دیداری و شنیداری بالا، توانایی بالا در کسب مهارت در ریاضیات، علوم، موسیقی یا هنر از جمله نقاط قوت افراد مبتلا به اوتیسم به حساب می‌آید.
علت ابتلا به اوتیسم
ژن‌ها به همراه عوامل محیطی و اثر آن‌ها بر تکامل می‌تواند منجر به اوتیسم در افراد شود. از جمله عواملی که می‌توانند احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش دهند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داشتن خواهر یا برادر مبتلا به اوتیسم
- سن بالای پدر و مادر
- اختلالات خاص ژنتیکی
- وزن بسیار کم نوزاد در زمان تولد
نحوه تشخیص اختلال اوتیسم
این اختلال معمولا تا سن دو سالگی و توسط ارزیابی رفتار و تکامل کودک توسط پزشک قابل تشخیص است. از این رو ارزیابی به موقع نوزاد و کودک در تشخیص این اختلال اهمیت زیادی دارد، زیرا با تشخیص به موقع، درمان و مداخلات لازم سریع‌تر انجام می‌شود.
تشخیص اوتیسم
تشخیص اختلال اوتیسم در نوزادان و کودکان یک فرایند دو مرحله‌ای است که به شرح زیر انجام می‌شود.
مرحله اول: ارزیابی روند تکامل کودک
نوزادان باید در بازه‌های زمانی 9، 18و 24 یا 30 ماهگی از نظر تأخیر تکاملی یا در بازه زمانی 18 و 24 ماهگی از نظر اختلال اوتیسم توسط متخصص اطفال مورد معاینه و ارزیابی قرار بگیرند. در صورتی که نوزاد جزو مواردی باشد که در معرض خطر بیشتری نسبت به ابتلا به این اختلال قرار دارد ممکن است ارزیابی‌های تکمیلی مورد نیاز باشد.
یکی از بخش‌های مهم و کلیدی در فرایند ارزیابی نوزادان در ابتلا به اختلال اوتیسم، توجه به تجربیات و نگرانی‌های پدر و مادر است. در این مرحله پزشک سوالاتی را در مورد رفتارهای کودک از والدی می‌پرسد و بر اساس پاسخ‌های ارائه شده نوزاد را ارزیابی می‌کند. اگر در ارزیابی تفاوت‌های تکاملی در رفتار یا عملکرد کودک مشاهده شود نیاز به ارزیابی‌های بیشتری وجود دارد.
مرحله دوم: اقدامات تشخیصی تکمیلی
برای تشخیص اوتیسم در کودکان معمولا یک تیم پزشکی شامل متخصص مغز و اعصاب کودک، متخصص تکامل کودک، روانشناس و روانپزشک کودکان و کاردرمانگر ارزیابی‌های لازم را انجام می‌دهند. این ارزیابی‌ها شامل موارد زیر هستند:
- معاینات عصبی و پزشکی
- ارزیابی توانایی‌های شناختی کودک
- ارزیابی توانایی‌های زبانی در کودک
- مشاهده رفتار کودک
- گفتگو با والدین در مورد رفتار و تکامل کودک
- ارزیابی مهارت‌های متناسب با سن کودک
نتیجه این ارزیابی‌ها و در مواردی آزمایش خون و تست شنوایی می‌تواند منجر به تشخیص قطعی اوتیسم در کودک شود.
مراحل درمان اوتیسم
تا به امروز هیچ روش درمانی واحدی برای طیف اختلال اوتیسم شناسایی نشده است. افرادی که مبتلا به اوتیسم هستند در هر سنی با هر میزان از توانایی بعد از انجام مداخلات مناسب بهبود پیدا می‌کنند. راه‌های درمانی زیادی برای کاهش علائم و افزایش توانایی‌های افراد مبتلا به این اختلال وجود دارد که در صورتی که به نحو صحیح و در زمان مناسب اعمال شوند مبتلایان می‌توانند از تمام توانایی‌ها و مهارت‌هایشان بهره‌مند شوند.
برای درمان طیف اختلال اوتیسم از دارودرمانی در کنار رفتار درمانی استفاده می‌شود که بهترین پاسخ بدست آید. داروهای مناسب برای درمان اوتیسم باید تحت نظر روانپزشک و در کنار سایر درمان‌ها تجویز شود. در برخی از موارد روش‌های درمان اوتیسم باعث می‌شود که افراد مبتلا به این اختلال بتوانند عملکرد نزدیک به سطح طبیعی داشته باشند.
جمع‌بندی
اوتیسم یکی از اختلالات عصبی و تکاملی هستند که بیشتر در بین نوزادان و کودکان شیوع پیدا می‌کنند. افراد مبتلا به این اختلال معمولا رفتارهای تکراری و غیر عادی از خود بروز می‌دهند که باعث می‌شود در برقراری ارتباط و تعامل با دیگران دچار مشکل جدی شوند. این اختلال که معمولا به دلایل ژنتیکی بروز پیدا می‌کند تا به امروز روش درمانی واحدی نداشته و از چند روش درمانی برای بهبود علائم بیماری و نزدیک شدن توانایی‌های فرد به سطح طبیعی استفاده می‌شود.