اختلالات روانی یکی از مهم‌ترین اختلالات و بیماری‌هایی هستند که در صورت ابتلا زندگی فرد و اطرافیان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. اختلالات روانی بسیار متنوع هستند که افراد ممکن است به دلایل مختلف به یکی از این اختلالات مبتلا شوند و برای سال‌های متمادی با آن درگیر باشند. شاید بتوان گفت یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی بعد از افسردگی، اختلال اسکیزوفرنی نام دارد. این اختلال یکی از مهم‌ترین اختلالات روانی به حساب می‌آید که بارزترین نشانه و علامت آن توهم و زندگی در خیال است. اسکیزوفرنی علائم و نشانه‌های مختلفی دارد که در این مقاله به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
اسکیزوفرنی چیست؟
اختلال اسکیزوفرنی یک اختلال جدی در مغز به حساب می‌آید که می‌تواند به نحوه تفکر فرد مبتلا، اعمال، بیان احساسات و همچنین درک واقعیت صدمه جدی وارد کند. این اختلال یکی از حادترین و ناتوان‌کننده‌ترین اختلالات روانی به حساب می‌آید که افراد مبتلا را در اجتماع و در برقراری روابط اجتماعی با سایر افراد جامعه دچار مشکل جدی می‌کند. این بیماری فرد مبتلا را وحشت‌زده کرده و رفتار او را از حالت طبیعی خارج می‌کند. اسکیزوفرنی یکی از اختلالاتی است که تا آخر عمر همراه فرد مبتلا بوده و تا به امروز درمان قطعی برای آن یافت نشده است و تنها می‌توان با یک سری اقدامات این بیماری را در فرد مبتلا کنترل کرد.
در باور عموم افراد مبتلا به اسکیزوفرنی دچار تعدد شخصیت هستند. اما این باور درست نبوده و این بیماری نوعی جنون و اختلال روانی محسوب می‌شود که فرد مبتلا توانایی تمایز بین واقعیت و تخیل را از دست می‌دهد. در واقع در موارد حاد افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند توانایی ارتباط با واقعیت را از دست داده و دنیا برای آن‌ها به آشفته‌بازاری از تصاویر و صداهای مختلف تبدیل می‌شود.
نشانه‌ها و علائم اسکیزوفرنی
دنیای درونی، طرز رفتار و اخلاق بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر پیدا می‌کند که می‌تواند به صورت یکی از موارد زیر مشاهده شود:
- انزوا و گوشه‌گیری اجتماعی
- زوال شخصیت همراه با اضطراب شدید
- کاهش اشتها
- هذیان
- توهم (دیداری یا شنیداری)
- احساس کنترل شدن توسط نیروهای خارجی
- سخن گفتن از موضوعات نامربوط
معمولا در افرادی که به اسکیزوفرنی مبتلا شده‌اند نشانه و علامت خارجی مبنی بر بیمار بودن فرد مشاهده نمی‌شود. در مواردی که بیماری تشدید شده و آشکار می‌شود که فرد رفتارهای عجیب و غریب از خود بروز می‌دهد که یکی از مهم‌ترین علائم اسکیزوفرنی و ابتلای افراد به این بیماری است. علائم اسکیزوفرنی که همان رفتار فرد مبتلا است با شدت بیماری تغییر می‌کند.
در مراحل فعال فرد مبتلا ممکن است جملات غیرمنطقی را به هم مرتبط کرده و در برابر تهدید خشم کنترل نشده از خود نشان بدهد. اما در مراحل منفعل بیماری، فرد مبتلا به نوعی فقدان شخصیت، کم‌تحرکی، کاهش عواطف و احساسات دچار می‌شود که به آن Flat Affect گفته می‌شود.
برای شناخت و تشخیص اسکیزوفرنی معمولا از مفهوم خوشه علائم استفاده می‌شود. به این معنی که این بیماری را می‌توان با توجه به علائم اسکیزوفرنی که در زیر گروه‌بندی شده است تشخیص داد:
- علائم مثبت: شامل مواردی مانند شنیدان صداهای مشکوک، احساس دائمی تحت نظر بودن، هذیان و ساختن کلمات جدید و بدون معنی می‌شود.
- علائم منفی: از مهم‌ترین علائم منفی می‌توان به انزوا از محیط اجتماعی، دشواری در بیان احساسات (Blunted Affect)، ناتوانی در مراقبت از خود و عدم احساس لذت اشاره کرد.
- علائم آموزشی: شامل علائمی مانند اشکال در توجه کردن و پردازش اطلاعات، اشکال در درک از محیط و بخاطر سپردن وظایف و کاری ساده می‌شود.
- علائم عاطفی: دسته آخر از علائم اسکیزوفرنی شامل افسردگی (مهم‌ترین عامل اقدام به خودکشی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی) و اضطراب می‌شود.
انواع اسکیزوفرنی
5 نوع اختلال اسکیزوفرنی توسط متخصصان شناسایی شده است که در ادامه به بررسی علائم و نشانه‌های آن‌ها می‌پردازیم:
1. اسکیزوفرنی پارانوئید (Paranoid-type Schizophrenia)
یکی از شایع‌ترین انواع اسکیزوفرنی است که علامت بازر و شاخص آن هذیان و توهمات شنوایی است. در این نوع اسکیزوفرنی عملکرد عقلانی، فکری و احساسی فرد نسبتا طبیعی است. هذیان در افراد مبتلا به این نوع از اختلال، به صورتی است که فرد ادعا می‌کند به صورت ناعادلانه مورد آزار و اذیت قرار گرفته یا خودش را به عنوان فردی مشهور معرفی می‌کند. خشم، سردی، اضطراب و منطقی بودن از جمله حالت‌هایی هستند که بیماران مبتلا به این نوع اختلال از خود نشان می‌دهند.
2. اسکیزوفرنی آشفته (Disorganized-type Schizophrenia)
یکی دیگر از انواع اسکیزوفرنی است که در آن نوع مکالمات و آداب معاشرت فرد مبتلا آشفته بوده و به سختی می‌توان حرف‌های او را متوجه شد. این افراد رفتارهای ناگهانی و نابسمان از خود نشان می‌دهد و عملکرد احساسی آن‌ها معمولا به شکلی است که نامناسب و مبالغه‌آمیز محسوب می‌شود. به عنوان مثال این افراد ممکن است با تغییر رنگ چراغ راهنمایی بدون دلیل به خنده بیافتند.
3. اسکیزوفرنی کاتاتونیک (Catatonic-type Schizophrenia)
در این دسته از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی می‌توان اختلالات حرکتی را به عنوان نشانه بارز در نظر گرفت. این افراد یا به صورت کاملا بی‌حرکت هستند یا تحرک و جنب و جوش زیادی دارند. از مهم‌ترین علائم اسکیزوفرنی کاتاتونیک می‌توان به انجام حرکات تکرارشونده، تقلید صدا، تقلید حرکات بدنی، بی‌قراری، عدم واکنش به اتفاق‌ها و محرک‌های محیطی و ایجاد حالت‌های عجیب در صورت و بدن (منریسم) اشاره کرد.
4. اسکیزوفرنی تمایزنیافته ( Undifferentiated-type Schizophrenia)
این نوع از اختلال با سایر انواع اسکیزوفرنی تفاوت دارد و اغلب در افرادی مشاهده می‌شود که تشخیص نوع اسکیزوفرنی در آن‌ها مشکل بوده و علائمی مانند ناهنجاری‌های رفتاری و احساسی از خود بروز می‌دهند.
5. اسکیزوفرنی باقیمانده (Residual-type Schizophrenia)
شدت علائم اسکیزوفرنی مانند هذیان، توهم و عدم کنترل رفتار و احساسات در بیماران این نوع از اختلال اسکیزوفرنی کمتر است. اسکیزوفرنی باقیمانده معمولا در افرادی تشخیص داده می‌شود که به اختلال از نوع خفیف مبتلا شده یا در حال درمان بوده و به بهبودی نسبی دست پیدا کرده‌اند. گوشه‌گیری و انزوا، مسکل در رعایت بهداست فردی، رفتار هیجانی در زمان ابراز احساسات، بی‌تفاوتی و افسردگی از نشانه‌های افراد مبتلا به این نوع اختلال است.
جمع‌بندی
اسکیزوفرنی یکی از اختلالات روانی شایع محسوب می‌شود که از هر 100 نفر یک نفر به این بیماری مبتلا است. ابتلا به این اختلال روانی می‌تواند دلایل ارثی و ژنتیکی داشته یا به دلیل وارد شدن آسیب مغزی و شرایط محیطی بروز پیدا کند. این اختلال یکی از حادترین و در عین حال ناتوان کننده‌ترین نوع اختلالات روانی است که زندگی فرد و خانواده و دوستان آن را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. به این دلیل که روش درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، در صورت ابتلا، این اختلال تا آخر عمر همراه فرد خواهد بود و تنها می‌توان با استفاده از برخی روش‌های علائم آن را کنترل کرد.