اختلال بیش فعالی ـ کمبود توجه (ADHD) چیست؟
اختلال بیش فعالی ـ کمبود توجه (ADHD) یک اختلال عصبی رشدی است که بر توانایی افراد برای تمرکز، تنظیم هیجان‌ها و مدیریت مناسب سطوح انرژی تأثیر می‌گذارد. این یکی از شایع‌ترین اختلالات دوران کودکی است که اغلب تا نوجوانی و بزرگسالی ادامه می‌یابد. در این مقاله از کلینیک روشا قصد داریم به بررسی پیچیدگی‌های ADHD و تعریف، علائم، علل، تشخیص، تأثیر آن بر زندگی روزمره، گزینه‌های درمانی، استراتژی‌های مقابله و پرداختن به باورهای غلط رایج بپردازیم.
تعریف اختلال بیش فعالی ـ کمبود توجه ADHD
این اختلال روانی با مجموعه‌ای از علائم مشخص می‌شود که حول مشکلات در حفظ توجه، کنترل هیجان‌ها و مدیریت بیش فعالی می‌چرخد. این علائم را می توان به طور کلی به 2 دسته بعد اصلی دسته‌بندی کرد: بی توجهی، بیش فعالی ـ هیجانی. تعریف هر کدام از عوامل در زیر آمده است:
بی‌توجهی
این نوع فرعی در درجه اول علائم بی‌توجهی را نشان می‌دهد. این اتفاقات شامل مشکل در تمرکز، به راحتی حواس پرت شدن، نادیده گرفتن جزئیات و تلاش برای تکمیل وظایف است. افراد مبتلا به این زیرمجموعه ممکن است دچار فراموشی و بی‌نظمی شوند.
بیش فعالی ـ هیجانی
این نوع اختلال، بیش فعالی و تکانشگری را برجسته می‌کند. از نشانه‌های آن می‌توان به بی‌توجهی قابل توجه، بی قراری، حرف زدن بیش از حد، تصمیم‌گیری سریع و تکانشی و دشواری انتظار از ویژگی‌های رایج این زیر گروه است.
کشف علل
علت دقیق اختلال بیش فعالی چند وجهی است و به طور کامل مشخص نشده است. ترکیبی از عوامل ژنتیکی، نوروبیولوژیکی و محیطی در توسعه آن نقش دارند. تحقیقات نشان می‌دهد که ژن‌های مرتبط با تنظیم انتقال دهنده‌های عصبی و رشد مغز نقش اساسی دارند. علاوه بر این، برخی عوامل قبل از تولد مانند سیگار کشیدن مادر، مصرف الکل، زایمان زودرس و قرار گرفتن در معرض سموم با افزایش خطر این اختلال روانی مرتبط هستند.
تشخیص اختلال بیش فعالی ـ کمبود توجه
تشخیص این اختلال پیچیده است و نیاز به ارزیابی جامع توسط متخصصان روانشناسی و روانپزشکی واجد شرایط دارد. معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی به طور گسترده برای تشخیصاین اختلال روانی استفاده می‌شود. این شامل ارزیابی تداوم و شدت علائم، میزان اختلال در عملکرد روزانه و حذف توضیحات جایگزین برای علائم است. با در نظر گرفتن تنوع علائم در محیط‌های مختلف، ورودی مشترک از والدین، معلمان و فرد برای ارزیابی دقیق بسیار مهم است.
تاثیر این اختلال روانی بر زندگی روزمره
اختلال بیش فعالی می‌تواند به طور قابل توجهی بر جنبه‌های مختلف زندگی یک فرد تأثیر بگذارد. چالش‌های تحصیلی ممکن است به دلیل مشکلات در تمرکز و سازماندهی وظایف در کودکان و نوجوانان ایجاد شود. تعاملات اجتماعی می‌تواند تیره شود، زیرا وقفه‌های تکانشی و چالش‌ها در حفظ دوستی‌ها رایج است. با انتقال افراد به بزرگسالی، این اختلال می‌تواند بر پیشرفت شغلی، روابط و رضایت کلی از زندگی تأثیرگذار باشد.
درمان و مدیریت اختلال بیش فعالی
مدیریت این اختلال روانی یک رویکرد چند بعدی است که شامل ترکیبی از مداخلات رفتاری، آموزش روانی، و در موارد خاص دارو است. انتخاب درمان به شدت علائم و نیازهای خاص فرد بستگی دارد که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم.
مداخلات رفتاری
رفتار درمانی بر راهبردهای آموزش برای افزایش توجه، کنترل تکانه و مهارت‌های سازمانی متمرکز است. تکنیک‌هایی مانند درمان شناختی ـ رفتاری (CBT) به افراد در شناسایی و تغییر الگوهای فکری منفی و رفتارهای هیجانی کمک می‌کند.
آموزش والدین
در مورد کودکان، مشارکت دادن والدین در فرآیند درمان بسیار مهم است. برنامه‌های آموزشی والدین مهارت‌هایی را برای مدیریت و تقویت رفتارهای مثبت، برقراری روال‌ها و تقویت ارتباطات به آنها می‌دهد.
حمایت آموزشی
همکاری مدرسه در درمان این اختلال روانی ضروری است. معلمان می‌توانند کلاس‌های درس را بر اساس مواردی مانند دستورالعمل‌های واضح، تقسیم وظایف به مراحل قابل مدیریت و اجازه دادن برای استراحت‌های کوتاه را اجرا کنند.
دارو درمانی
داروهای محرک مانند متیل فنیدات و داروهای مبتنی بر آمفتامین معمولاً برای اختلال بیش فعالی تجویز می‌شوند. آنها با افزایش در دسترس بودن انتقال دهنده‌های عصبی، به ویژه دوپامین که توجه و کنترل هیجان را افزایش می‌دهد، عمل می‌کنند. در صورت نامناسب بودن محرک‌ها، ممکن است داروهای غیرمحرک مانند اتوموکستین در نظر گرفته شوند.
اصلاح سبک زندگی
اولویت دادن به خواب کافی، ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل می‌تواند به مدیریت علائم این اختلال کمک کند. استفاده از تمرین‌های تمرکز حواس و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌تواند تمرکز و خودتنظیمی را بهبود ببخشد.
استراتژی‌های لازم برای مقابله و توانمندسازی
افرادی که با اختلال بیش فعالی دست و پنجه نرم می‌کنند، می‌توانند از استراتژی‌های مقابله‌ای شخصی‌سازی شده برای هدایت موثر علائم خود استفاده کنند. برخی از این استراتژی‌ها عبارتند از:
- مدیریت زمان: استفاده از ابزارهایی مانند برنامه‌ریزی، تقویم‌ها و هشدارها برای ساختاردهی و سازماندهی فعالیت‌ها و وظایف فردی.
- سازماندهی: ایجاد روال‌ها، به‌کارگیری چک‌لیست‌ها و تعیین مکان‌های خاص برای متعلقات می‌تواند سازماندهی فردی را رشد و ارتقا دهد.
- مراقبه و مدیتیشن: انجام تمرین‌های مربوط به مراقبه و مدیتیشن، خودآگاهی و کنترل هیجان را تقویت می‌کند.
- استراحت و فعالیت بدنی: استراحت منظم و انجام حرکات فیزیکی می‌تواند بی‌قراری را کاهش دهد و تمرکز فردی و ذهنی را افزایش دهد.
چالش‌ها و باورهای غلط در مورد اختلال بیش فعالی ـ کمبود توجه
این اختلال روانی اغلب به اشتباه درک می‌شود که منجر به تصورات نادرست از این اختلال شده است. یکی از تصورات غلط رایج این است که این اختلال منحصراً مخصوص دوران کودکی است و وقتی افراد در نهایت رشد می‌کنند، از بین می‌رود. با این حال، بسیاری از افراد همچنان علائم را تا بزرگسالی تجربه می‌کنند. تصور نادرست دیگر این است که فرزندپروری ضعیف یا زمان بیش از حد بر روی موبایل و لپ‌تاپ صرفاً باعث این اتفاق می‌شود، در حالی که این اختلال از تأثیر متقابل پیچیده عوامل ژنتیکی و محیطی ناشی می‌شود.
کلام پایانی
اختلال بیش فعالی ـ کمبود توجه ADHD یک وضعیت عصبی چندوجهی است که بر توجه، کنترل هیجان و خود تنظیمی تأثیر می‌گذارد. علائم شامل ابعاد مختلف زندگی یک فرد از تحصیلات تا روابط است. اگرچه هیچ درمان قطعی برای این اختلال وجود ندارد، اما ترکیبی از مداخلات رفتاری، آموزش روانی و در صورت لزوم استفاده از دارو می‌تواند به طور موثر علائم را مدیریت کند. از طریق تشخیص دقیق، درک و حمایت، افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی می‌توانند زندگی پرباری داشته باشند و از توانایی‌ها و استعدادهای منحصر به فرد خود استفاده کنند.